خاطرات بی بی ماه زیرآب

سد گتوند در ۲۵ کیلومتری شمال شهر شوشتر و ۱۰ کیلومتری شمال شرقی شهر گتوند از بزرگترین سدهای ایران بر روی رودخانه کارون است؛ دریاچه سد گتوند با مخزنی به ظرفیت چهار میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب به عنوان دومین دریاچه مصنوعی بزرگ کشور بعد از سد کرخه شناخته می‌شود.

سد سنگریزه ای گتوند با هسته رُسی ۱۸۲ متر ارتفاع بزرگترین سد خاکی کشور است. عملیات اجرایی ساخت این سد سال ۷۶ آغاز و در سال ۹۰ آن هم دو بار در ماه‌های اردیبهشت و مرداد برای آن مراسم افتتاحیه و بهره برداری برگزار شد.

سد گتوند اما قصه‌های بسیاری دارد و با دلخوری مردم بسیاری از روستاهای همجوار گره خورده است؛ مردم بسیاری طی سال‌های اخیر با آبگیری سد گتوند آواره شدند ولی این روزها تلخ کامی آنها استمرار یافته و بعد از چند سال از ساخت و به بهره برداری رساندن سد باز هم چند روستا زیرآب رفتند.

وداع بی بی ماه با خاطرات یک قرن

قدش همچون هلال ماه خمیده و جالب اینکه نامش هم بی بی ماه است؛ سن و سالش که یادش نیست و بازی روزگار سر را به زانوهایش رسانده تا اینجا نظاره گر به زیرآب رفتن روستایش باشد.

می‌گوید شاید ۱۰۰ سال خاطره با روستاهای پدری خود در این منطقه داشته باشیم؛ روستا کم و بیش زیرآب است و همه رفته‌اند.

بی بی ماه با گریه از سخت بودن وداع با روستا می‌گوید و اینکه‌ای کاش همچون پدران و مادرانشان در زمین‌های آبا و اجدادی خود می‌ماند تا بعد از مرگ هم همینجا به خاک سپرده شود.

خاطرات را یکی پس از دیگری مرور می‌کند، از بافه های (بستن گندم چیده شده از مزارعه به کمر بانوان با طناب کنفی) به دوش کشیده گندمش تا تولد کودکان و مرگ بزرگان ولی خیلی از آبگرفتگی و علت‌هایش نمی‌داند؛ تنها می‌گوید می‌خواهم در روستای خودم بمیرم.

قبر شهیدی که زیرآب رفت

گلایه‌های مردم که اوج می‌گیرد می رسند به ماجرای مقبره شهیدی که با آبگرفتگی سد گتوند زیرآب رفته و خانواده نیز حاضر به جابجایی آن به محلی امن نشدند؛ شهید «علی محمد حفیظی نژاد» فرزند صیفور از شهدای دوران دفاع مقدس است که در روستای پرنوشته به خاک سپرده شد.

امکان مصاحبه با خانواده این شهید فراهم نشد ولی دیگر اهالی می‌گفتند که قبور تعدادی از شهدا به خارج از روستا منتقل شده ولی خانواده شهید حفیظی نژاد راضی به جابجایی قبر مطهر این شهید نیستند.

هیچ واگذاری به آب نیرو نداشتیم

یکی از اهالی روستای تلخاب تاج الدین با گلایه از اینکه از ابتدای آبگیری سد اصلاً کسی به روستاها مراجعه نکرده و حتی حریم دریاچه و ورود میزان آب را تعیین نکردند، می‌گوید: بارها گفتیم که یک شهرک برای ما احداث کنند ولی هیچ کسی برای انجام این کار نیامد.

حسینی با بیان اینکه به خاطر دلزده شدن ما از روستاهایمان آب را شبانه و مدتی هم برق را قطع کردند و اهالی بدون کمک مسئولان برق را وصل کردند، ادامه می‌دهد: چند روز پیش نیز دریچه‌های سد را بدون اطلاع و شبانه باز کردند؛ مردم هم با بیش از ۴۰۰ دام سبک و نزدیک به ۱۰۰ گاومیش و دام سنگین غافلگیر شدند.

او با گلایه از ادعای واگذاری اراضی به آب نیرو و یا تملک آن توسط مسئولان سد گتوند عنوان می‌کند: اگر ما زمین زراعی فروخته‌ایم باید سند به مسئولان سد داده باشیم؛ همه ما از زمان اصلاحات ارضی دهه ۴۰ و ۵۰ سند داریم و بارها مکاتبه کردیم که اسناد از سال ۴۳ به اسم ما خورده و دولت وقت از سوی منابع طبیعی اسناد را صادر کرده است.

این کشاورز و دامدار با انتقاد از اینکه مسئولان سد قصد دارند که زمین ۳۰ هکتاری را به بهای زمین سه هکتاری خریداری کنند، می‌گوید: اگر از اینجا مهاجرت کنیم قطعاً زاغه نشین می‌شویم و این موضوع برای دولت دردسر زیادی از جمله آسیب‌های اجتماعی مثل اعتیاد و سرقت به دنبال دارد.

یکی دیگر از اهالی روستا نیز با تأکید بر اینکه تنها خواسته اهالی ساخت یک شهرک برای اسکان آنها در همین منطقه و به دور از آب سرریز شده است، طرح سوال می‌کند: اهالی که از قدیم الایام کشاورزی و دامپروری داشته بعد از مهاجرت چطور موفق باشد؟ مگر اینکه باری با سنگینی آسیب‌های اجتماعی بر دوش شهر می‌گذارد.

یک جاده و پل برای دسترسی به ما بدهند

یکی از کشاورزان روستای مسجد سلیمان با انتقاد از دستگاه‌های خدمت رسان می‌گوید: در خصوص رهاسازی آب از سوی مسئولان سد گتوند هیچ اطلاع رسانی به ما نشده و تنها توانستیم بخشی از محصولات خود را از خطر غرق شدن نجات دهیم اما برای انتقال گندم‌ها قایق‌های شخصی درخواست سه میلیون تومان کرده‌اند که شاید بیشتر از ارزش محصولات باشد؛ هنوز هیچ دستگاهی برای کمک رسانی به ما به منطقه اعزام نشده است.

نجات داودی یکی دیگر از اهالی این روستا نیز ادامه می‌دهد: آب را بدون اطلاع اهالی رها کردند و تمام زندگی ما زیر آب رفت که شاید اگر به ما اطلاع رسانی درستی می‌شد می‌توانستیم وسایل منزل خود را بیرون بکشیم.

وی می‌گوید: حدود ۱۲ سال است که این سد آبگیری شده اما هیچیک از نمایندگان سد گتوند برای اهالی این روستا کد ارتفاعی تعریف نکرده‌اند تا ما تکلیف زندگی خود را بدانیم.

داودی یادآور می‌شود: آنها می‌توانستند پیشنهاد جابجایی اهالی این منطقه را بدهند اما در این زمینه هیچ اقدامی نکردند و به صورت غافلگیرانه تمام زندگی ما زیر آب رفت.

وی عنوان می‌کند: سه هکتار زمین کشاورزی داشتیم که زیر آب رفت و آنها تنها یک هکتار و نیم آن را برای پرداخت خسارت قبول می‌کنند.

داودی بیان می‌کند: انتظار ما از دستگاه‌های خدمت رسان این است که در چنین شرایطی مانند زمان سیل به داد مردم این منطقه برسند؛ هلال احمر تاکنون آنگونه که انتظار می‌رفت به کمک مردم این منطقه نیامده است.

این کشاورز خسارت دیده می‌گوید: نبود قایق در این منطقه باعث شده نتوانیم در زمینه کمک رسانی و رساندن اقلام غذایی به مردم روستا اقدام کنیم.

داوودی در پایان عنوان می‌کند: انتظار می‌رود حداقل چند قایق در اختیار ما قرار دهند تا بتوانیم اهالی را جابجا و یا وسایل باقیمانده از آنها را به خشکی منتقل کنیم.

یکی از اهالی روستای پرنوشته از دیگر روستاهای زیر آب رفته منطقه مسجدسلیمان نیز می‌گوید: در این منطقه خانواده‌های زیادی ساکن هستند که فرزندان آنها در آستانه آغاز سال تحصیلی آواره شده‌اند و با این وجود دیگر شرایطی برای ورود به سال تحصیلی جدید ندارند.

مرگ کشاورزی خوزستان

نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی اظهار می‌کند: یکی از موضوعاتی که در توسعه کشور از آن غافل شدیم بی توجهی به مسائل اجتماعی است و بیشتر توسعه‌ها مهندسی و بدون توجه به شاخص‌های مختلف از جمله امنیتی، سیاسی و فرهنگی است.

همایون یوسفی با تأکید بر بررسی و ارزیابی دقیق اهداف ساخت سد گتوند می‌افزاید: البته حتی در مطالعات اولیه سد (قبل از انقلاب) جانمایی ساخت برای ۲۰ کیلومتر بالاتر از محل فعلی تعیین شده بود ولی اینکه چرا به آن بی توجهی شده جای بحث دارد.

وی تصریح می‌کند: مشکل سد گتوند از هر اختلاس و خطایی بدتر است و با گذشت بیش از ۱۰ سال اخیر هیچ پیگیری جدی در سطح دولت و مجلس برای مشکل سد گتوند مشاهده نکردم.

نماینده مردم اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس با بیان اینکه سد چند منظوره گتوند ساخته شده و با وجود منافعی که برای آن متصور شده ولی مضرات آن بسیار بیشتر است، اظهار می‌کند: در این زمینه باید واقع بین بود و بدانیم که هیچ راهکار علاج بخشی ۱۰۰ درصدی هم برای سد گتوند وجود ندارد.

یوسفی عنوان می‌کند: در بسیاری از کشورهای دنیا سد را شکسته و آب را رهاسازی می‌کنند ولی رهاسازی نمک‌های کوه نمک (سازند گچساران) که توانایی تولید ۱۲۰ میلیون تن نمک را دارد، نتیجه‌ای جز نابودی استان خوزستان به دنبال نخواهد داشت.

وی با بیان اینکه هر عقل سلیمی و یا هر فردی با هوش معمولی خیلی ساده به جانمایی غلط سد گتوند پی می‌برد، ادامه می‌دهد: اگر در ابتدای ساخت سد عکس هوایی منطقه مشاهده می‌شد، قطعاً به راحتی محل جانمایی را چند کیلومتر بالاتر محل فعلی تعیین می‌کردند.

نماینده مردم اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس با اشاره به بی اهمیت بودن اعلام شوری آب از سوی وزارت نیرو به میزان یک هزار و ۵۰۰ می‌گوید: وجود لایه ۵۰ متری نمک در کف دریاچه سد از اهمیت بالاتری برخوردار است و قطعاً اگر این میزان نمک در دشت خوزستان رها شود به راحتی همه چیز را نابود می‌کند.

یوسفی با گلایه از اینکه همه دنبال پوشاندن خطاهای موجود هستند و خود این کار یکی از بزرگترین خطرات است، می‌گوید: با وجود اینکه سد گتوند در حوزه انتخابیه و کمیسیون تخصصی من نیست ولی حسب وظیفه خود از وزیر نیرو طرح سوال کردم که توضیحات وزیر نیرو هم اصلاً قابل قبول نبود.

وی می‌افزاید: در اولین طرح سؤالم از وزیر مقرر شده بود تا کمیسیونی تشکیل و بعد از دو هفته نتیجه را اعلام و برای مردم شفاف سازی شود ولی این کار هم انجام نشد.

نماینده مردم اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس با بیان اینکه برای بار بعدی از وزیر طرح سوال می‌کنم و این بار هرگز از او نمی‌گذرم، تصریح می‌کند: وزیر نیرو را به صحن علنی مجلس می‌آوریم و تمام سخنان این جلسات و درد و دل‌های مردم گتوند را به گوش ملت ایران می‌رسانیم.

یوسفی با بیان اینکه یکی از نظریه پردازان و مدافعان سدسازی و انتقال آب همین وزیر نیرو، اردکانیان است، یادآور می‌شود: در رأی اعتماد مجلس برای بیطرف همه رأی منفی دادیم ولی چرا به فاصله کوتاه دو ماهه همه به اردکانیان رأی مثبت دادند.

نماینده مردم اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس با انتقاد از اینکه همه مردم، مسئولان و نمایندگان از موضوع مهمی مثل سد گتوند غافل شدند، می‌گوید: پیشنهاد می‌دهم که در مکانی بسیار بزرگ‌تر از مردم دعوت عمومی شود تا به بررسی این مشکل با حضور خود آنها بپردازیم چون گفتگوی با مردم و کسب مشاوره از آنها در مسائل اجرایی بزرگترین کمک است.

یوسفی تصریح می‌کند: سد گتوند مانند دیگر مشکلات خوزستان مخاطبان بسیاری دارد و اگر مردم می‌دانستند موضوع به این مهمی با چنین محتوایی مورد بحث قرار گرفته قطعاً حضور بیشتری می‌داشتند.

وی در پایان با اشاره به اینکه خوزستانی‌ها به آن شکلی که باید در دولت کسی را ندارند، می‌گوید: با این وجود برای پیگیری مطالبات فقط نمایندگان مجلس باقی می‌مانند که آنها باید به جای پیگیری برای انتصاب بی نتیجه یک بخشدار یا فرماندار در این جلسات صحبت کنند که چرا چنین مشکلات بزرگی از استان خوزستان حل نمی‌شود.

ساخت یک شهرک جدید برای اهالی روستاهای زیرآب رفته از جمله تلخاب، پرنوشته، آب ماهیک و یا تلخاب تاج الدین تنها خواست عمومی اهالی این روستاست که به نظر هزینه انجام این کار اصلاً قابل قیاس با خسارت وارده به مردم بومی منطقه نیست.